مشاوره چیست ؟
از نظر واژه شناسی، مشاوره به مجموعه فعالیت هایی اطلاق می شودکه در جریان آن، فردی را در غلبه بر مشکلاتش یاری می دهند (1). مشاوره یکی از حرفه های یاورانه (Helping professions) است و حرفه یاورانه را می توان حرفه ای توصیف کرد که اعضای آن از آموزش وگواهینامه ویژه برای انجام خدمتی خاص و مورد نیاز همنوعان جامعه خود برخوردارند (2). در طی فرایند مشاوره، فردی که نیاز دارد (مُراجع) و فردی که حمایت، راهنمایی و ترغیب فراهم می کند (مشاور) با یکدیگر ملاقات، بحث و گفت و گو می کنند به نحوی که مُراجع نسبت به توانایی خود برای درک واقع بینانه و جامع تر مسئله، یافتن راه حل ها، و تصمیم گیری برای حل مشکل اعتماد کسب می کند (3). مشاوره انجام چیزی برای کسی نیست، بلکـه یک فراینـد تعاملـی و پویاست که بـا گفت و گو درباره نگرانی ها، مسائل، روابط، باورها، احساسات و رفتار ها آغازمی شود; از این طریق چارچوب و ابعاد مسئله ای که مُراجع درک کرده مشخص، یا به شیوه ای کارساز، بازشناسی و تعریف می گردد و در طی آن راه حل های جدید تکوین یافته و مُراجع برای انتخاب راه حل مناسب، تصمیم گیری و اجرای آن یاری و حمایت می شود (4). در توصیفی دیگر مشاوره فرایندی است که در طی آن از روش مصاحبه برای کمک به مراجع درگرفتن یک تصمیم منطقی محکم (براساس موارد قابل انتخاب و اطلاعات حقیقی) استفاده می شود (5). و مُشاور به کسی گفته می شود که به مُراجع در شناخت، درک، و تصریح مسائل مرتبط با سلامتی و سپس انتخاب راه حل و شیوه عمل مناسب کمک می کند (6).
مشاوره موثر، نیازمند داشتن شناخت و درک مناسبی از ویژگی ها، نیاز ها و قابلیت های مراجعان و وضعیت هایی است که خود را در آن ها می بینند. این فرایند، همچنین تحت تاثیر باورها، نظام ارزشی و نحوه نگرش مشاور به انسان، جهان بینی او، مکاتب روان شناختی رایج، چارچوب های پنداشتی و نظری مورد قبول او قرار دارد. مشاوران نمی توانند خود، زندگی مراجعانشان را تغییر دهند، اما می توانند آنان را در به دست آوردن شناخت بهتر، اعتماد به نفس، مهارت های حل مسئله و خود ـ کارآمدی (Self-efficacy) حمایت و یاری کنند (1).
مشاوره اغلب غیر دستوری (Non-directive) است; برای مثال، هدف از مشاوره قبل از آزمون تشخیصی HIV توصیه یا واداشتن مراجعان به انجام آن نیست; بلکه برای درک خطر، تبیین نتایج احتمالی آزمون، حمایت ها و مراقبت های موجود، و کمک به آنان است تا تصمیمی بگیرندکه احساس آرامش و رضایت کنند. از طرف دیگر، هنگامی که روشن باشد رفتار یا شیوه خاصی به احتمال بسیار تبعات و پیامدهای منفی و مخاطره آمیزی خواهد داشت، مشاوره ممکن است حالت دستوری یا جهت دهنده به خود گیرد. در چنین شرایطی مشاور ممکن است با تبیین پیامد های احتمالی، رفتار یا عمل خاصی را بیش از موارد دیگر توصیه و تاکید نماید. برای مثال هدایت بیماران پس از سکته قلبی برای شناختن و درک تغییراتی در سبک زندگی که احتمال وقوع سکته قلبی مجدد را کاهش می دهد، مفید و مناسب خواهد بود. به هر حال مشاوره چه دستوری باشد و چه غیر دستوری، غالبا فرایندی فراتر از توصیه، نصیحت کردن یا ارائه اطلاعات و آموزش دادن، بلکه فرایند پویای یادگیری با محوریت مراجع است (1، 7).