● اصول دیگر بازسازی و یادآوری :
۲- تداعی : برای بازسازی و یادآوری موضوعات جدید باید تداعی مناسب بین آنها بر قرار کنید، چون حافظه به صورت زنجیره ای عمل می کند پس باید هر یک از موضوعات را یکی از حلقه های زنجیر در نظر گرفت . آن وقت این حلقه ها را با کمک سیستم های تداعی بهم پیوند داد. اما از آنجا که هر چقدر این تداعی غیر منطقی تر باشد بهتر در حافظه باقی می ماند، بنابراین باید سیستم های تداعی را به صورت مضحک مبالغه آیز رنگهای غیر واقعی در آورد تا موضوعی بهتر در حافظه باقی بماند . بنابراین تداعی بین اطلاعات کمک بزرگی در بخاطر سپاری آنها می کند.
۳-تجسم : تداعی بین اطلاعات به تنهایی کافی نیست ، بلکه باید علاوه بر تداعی ، آنها را به وضوح و آشکارا در ذهن خود مجسم کنید . تجسم از اعمال نیمکره راست مغز است . بنابراین اگر در هنگام بخاطر سپاری از نیمکره راست مغز خود را نیز بهره بگیرید یعنی همزمان از دو نیمکره مغز خود استفاده کنید تداعی یادگیری و بخاطر سپاری اطلاعات چندین برابر می شود.
بنابراین به طور کلی داشتن هدف ، اعتماد داشتن ، علاقه ، سلامتی ، اکسیژن کافی ،دقت ، تمرکز ، استراحت ، خواب کافی ، آرامش ، مدت یادگیری برنامه ریزی ، یادگیری با فاصله – تصمیم به خاطر سپردن ، خوب درک کردن و… از عوامل موثر در بهبود به خاطر سپاری و بازیابی حافظه است .
● نتیجه
به خاطر سپردن ، مهارت و هنری است همانند حرف زدن ، خواندن و فکر کردن هر کسی می تواند با تلاش و آموزش اصولی بهبود حافظه که ذکر کردیم هر یک از این مهارتها یا همه آنها را در خود تقویت کرده و بهتر انجام دهد. زمانی بود که اگر به صفحه ای از یک کتاب نگاه می کردید محال بود حتی مفهوم یک کلمه را درک کنید ولی پس از گذشت سالهای دبستان توانستید هزاران کلمه خوانده و میلیونها جمله بسازید بنابراین استعداد و ظرفیت داشته اید که توانائی نوشتن و خواندن در شما شکوفا گردد اما برای اینکه کارایی حافظه شما بهبود یابد باید توجه کنید که همانگونه که اعضا جسمی بدن انسان اگر حتی جنب وجوش طبیعی و معمولی خود را از دست بدهند و یا این جنب وجوش متوقف گردد موجب بی حالی و سستی می شود تا آنجا که گمان می رود او مریض است و نیاز به درمان دارد ، حافظه را هم اگر مدتی رها کرده و او را برای یاد سپاری های مختلف بکار نبرید ، کم کم حالت پویائی خود را از دست داده و انسان احساس می کند که حافظه او کارایی لازم را ندارد .پس می توانید با رعایت اصول بهبود حافظه، میزان کارایی حافظه خود را بالا ببرید .
● اصول بهبود حافظه عبارتنداز :
۱- اصل استفاده از حافظه
۲- اصل بهداشت حافظه
۳- اصل اولیه مطالعه
۴- اصل درک و یادگیری و یاد سپاری
مرور چیست؟
فرض کنید که فردی، مطلبی را به طور دقیق مطالعه کرده است.
سوال: آیا کار تمام شده است؟ قطعاً خیر!
- چرا؟
- به این دلیل که جایگاه درک مطلب بعد از خواندن دقیق، بستری متزلزل و غیرقابل اعتماد است.
این جایگاه در بهترین شرایط، تنها قابلیت نگهداری مطالب خوانده شده، حفظ شده و درک شده را تا 2 روز دارد و پس از آن با یک افت سریع و تصاعدی، حذف مطالب آغاز میشود.
این جایگاه «حافظه کوتاه مدت»(1) نام دارد؛ حافظهای مهم، اما موقت که در مطالعه باید به عنوان یک واسطه به آن نگریسته شود. واسطهای که وظیفه انتقال دادههای ورودی از طریق مطالعه را به حافظه بلندمدت، به عهده دارد.
● پس:
مکمل مطالعه دقیق هنر انتقال دادن مطالب خوانده شده به حافظه بلندمدت است. اساسیترین راه در این زمینه نیز مرور است. (3)
درست است که با خواندن دقیق و یادگیری اصولی و درک عمیق، 90 درصد از راه مطالعه را میپیماییم؛ اما باید حواسمان باشد اگر 10 درصد باقی مانده مسیر تا مقصد نهایی را ادامه ندهیم، عملاً به هدف نرسیدهایم و کل تلاش انجام شده، بیهوده و ابتر میشود. به بیان ساده، بیشتر آنچه را که در زمان مطالعه به دست آوردهایم، به راحتی بر باد میرود.
● مرور هدفمند و سازماندهی شده:
اساسیترین عامل حفظ مطالب خوانده شده است.
اطلاعات مهم حافظه کوتاه مدت را که هنگام مطالعه به دست آمده، به حافظه بلندمدت منتقل مینماید.
زمان پایداری مطالب خوانده شده را در حافظه افزایش میدهد.
قشر خاکستری مغز (کورتکس) را فعال میکند.
مرور در کدام مرحله مطالعه صورت میگیرد؟
مرور یکی از قسمتهای مهم مرحله بعد از مطالعه است؛ یعنی – بر اساس یک زمانبندی دقیق که بعداً اشاره خواهیم کرد- پس از اینکه خواندن، یادگیری و درک کامل صورت گرفت، مرور شروع میشود.
مرور، عامل یادگیری نیست؛ ولی یادآوری را تضمین میکند.
● چه چیزی را باید مرور کرد؟
اساساً در مرور، از یادداشتبرداریهایی که هنگام مطالعه تهیه کردهایم، استفاده میشود. البته میتوان از روی منابع اصلی (کتاب، جزوه و… ) هم مرور کرد که این کار نیز مفید است؛ اما مرور هر قدر صحیحتر و دقیقتر انجام شود، تأثیر آن قدرتمندتر و عمیقتر خواهد بود.
● جایگاه مرور در فهم مطالب چیست؟
فهم، شامل دو سطح و مرحله است که پس از هم به صورت مرتب صورت میگیرد. سطح اول فهم، ورود و پایداری اطلاعات خوانده شده در حافظه بلندمدت است که هدف از آن، دسترسی ارادی به اطلاعات خونده شده در هر زمان است؛ مثلاً در زمان برگزاری امتحان یا مباحثه یا تدریس، ما نیاز به فراخوانی کامل اطلاعاتی داریم که قبلاً مطالعه کردهایم.
فهم سطح اول، پیشنیاز فهم اصلی یعنی فهم سطح دوم است. هدف فهم سطح دوم، خلق است؛ یعنی اینکه بتوانیم از اطلاعات موجود در حافظه بلندمدت استفاده کرده و مطلب و مفهوم یا نظریه و فکر جدیدی را خلق کنیم.
حال به وظیفه مرور دقت کنید. مرور، وظیفه اجرای فهم سطح اول را بر عهده دارد؛ یعنی پایداری اطلاعات در حافظه بلندمدت.
از آنجایی که فهم سطح دوم بدون فهم سطح اول میسر نمیشود، مرور و جایگاه مرور در فهم مطلب، کاملاً روشن و مشخص میشود.
◊ مرور چگونه انجام میشود؟
مهمترین عامل در چگونگی مرور، رعایت زمانبندی آن است. برای مثال، گیاهی تزیینی را تصور کنید که در گلدان زیبایی قرار دارد. آیا با یک آبیاری، ریشههای این گیاه میتواند برای همیشه از مخزن گلدان خود تغذیه کند؟
مطمئناً خیر؛ بلکه باید مثلاً هر 3روز یکبار به این گیاه آب داده شود؛ زیرا با هر بار آبیاری، نفوذ آب درخاک تا 3 روز میتواند جوابگوی گیاه باشد و اگر آبیاری مرتب صورت نگیرد، شاهد پژمردگی روز به روز آن گیاه زیبا خواهیم بود.
ذهن انسان هم نیاز به آبیاری منظم و مستمر دارد و با یک بار مطالعه، تا زمان بسیار اندکی ذهن میتواند از اطلاعات ورودی استفاده کند. اگر این اطلاعات ورودی را رها کنیم، پژمردگی ذهن و فراموشی مطالب، تنها نتیجه ممکن خواهد بود.
پس از گذشت 24 ساعت از زمان مطالعه، 70 درصد از محتوای خوانده شده فراموش میشود. این نقطه به قله فراموشی معروف است. پس حتماً باید مطالب خوانده شده را یک روز بعد از مطالعه، دوباره مرور کرد تا پایداری مطالب حفظ شود.
به جدول زیر دقت کنید:
نوع مرور شماره مرور زمان مرور مدت پایداری اطلاعات
الزامی 1 1 روز پس از مطالعه 10 روز
2 10 روز بعد از مرور اول 1 ماه
3 1 ماه بعد از مرور دوم 4 ماه
4 4 ماه بعد از مرور سوم 1 سال
اختیاری 5 1 سال بعد از مرور چهارم 2 سال
6 2 سال بعد از مرور پنجم 5 سال
7 5 سال بعد از مرور ششم 10 سال
8 10 سال بعد از مرور هفتم 20 سال
9 20 سال بعد از مرور هشتم 80 سال
در بخش مرور الزامی، چهار مرور منظم زمانبندی شده خواهیم داشت. مرور اول که یک روز پس از مطالعه خواهد بود، باعث میشود قشر خاکستری مغز فعال شود و محتوای مطالعه شده تا 10 روز در حافظه دوام یابد. پس مرور دوم، 10 روز بعد از مرور اول خواهد بود تا مطالب خوانده شده، به مدت یک ماه دیگر پایداری خود را حفظ نماید.
مرور سوم، یک ماه پس از مرور دوم و مرور چهارم، چهار ماه پس از مرور سوم خواهد بود. مرور چهارم باعث میشود یادآوری تمامی اطلاعات تا یک سال بعد از آن به راحتی انجام شود.
بخش مرور اختیاری، برای افرادی است که تمایل به استمرار طولانی مدت و پایداری همیشگی اطلاعات در حافظه بلندمدت خود را دارند.
تکنیک انباشتی تکراری
هرگاه قصد کردید مطالعه درس جدیدی را شروع کنید، حتماً در ابتدا دروس گذشته را سریع مرور کنید.
طبق تکنیک انباشتی تکراری، مطالعه دروس باید مانند غذاخوردن به صورت لقمه لقمه باشد تا حافظه انسان، لحظه به لحظه در وظیفه خود موفقتر و دقیق عمل کند.
البته زمان مرور دروس گذشته، همواره بسیار کوتاه است و از 10 دقیقه تجاوز نمیکند. مرور باید سریع، دقیق و با هدف تداعی مطالب مطالعه شده گذشته انجام شود. این یک تکنیک عملی برای تداوم مرور است.
امام علی(علیه السلام) میفرمایند:
هر کس پی در پی دری را بزند و پافشاری کند، (در به رویش باز میشود) و داخل خواهد شد. (4)
برای مطالعه بیشتر:
1- شجری، ف؛ یادگیری خلاق؛ تهران، انجمن قلم ایران.
2- حسامی، احمد؛ نردبان ترقی؛ انتشارات طلوع اندیشه.
3- حسینی، سید محمدرضا ؛ روشهای علمی در برنامهریزی، مطالعه و یادگیری؛ انتشارات شلاک.
1- برای آشنایی بیشتر با حافظهها میتوانید به بروشور «از حافظه چه میدانیم؟» مراجعه کنید.
2- این نمودار، حاصل تلاش دانشمندی به نام «ابینگ هاووس» است و به همین دلیل، به «منحنی فراموشی ابینگ هاووس» معرفی شده است.
3- البته روشهای برجستهسازی، رابطه و تداعی، کاربرد سازی و … نیز برای انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلندمدت، از اهمیت بسزایی برخوردارند.
اما جامعیت، سرعت و پایداری طولانی مدت، مرور را به کاربردی ترین روش انتقال تبدیل کرده است. (لازم به ذکر است که مرور، روشهای ذکر شده را نیز در خود جای داده است.
4- تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص 193، ح 3758.