تاریخچه‌ی راهنمایی در جهان
در طول تاریخ تمدن بشر، راهنمایی به صورت اندرز دادن، نصیحت کردن و نظایر آن، به وسیله پدران و مادرن، پیشوایان مذهبی، وعاظ، معلمان و بسیاری افراد دیگر انجام می‌شده و مشاوره در درجه اول میان روحانیان و در درجه دوم، بین مشاوران طبی و حقوقی رواج داشته است. ولی راهنمایی و مشاوره و به معنای تخصصی امروز، از اوایل قرن بیستم به تدریج معمول شده و تنها در چهل سال اخیر است که یک گروه مشاوران حرفه‌ای و برخوردار از تخصص لازم، مسئولیت سنگینی را در زمینه راهنمایی و کمک به افراد انسانی به عهده گرفته‌اند.
با صنعتی شده کشورها و ماشینی شدن مشاغل، راهنمایی به صورت راهنمایی حرفه‌ای آغاز شد و به تدریج دامنه وسیع‌تری پیدا کرد، به صورتی که مسائل روانی، اجتماعی، تحصیلی و تربیتی را نیز شامل شده است.
در 1908 برای نخستین بار، راهنمایی حرفه‌ای در آمریکا به وسیله فرانک پارسُنز با روش علمی انجام شد. وی به منظور کاریابی جوانان، به تاسیس دفتر راهنمایی حرفه‌ای در بوستون مبادرت کرد و از این رو، پارسنز به پدر راهنمایی موسوم شده است.
در 1913، در آمریکا« انجمن ملی هدایت حرفه‌ای» به وجود آمد که در پیشرفت راهنمایی مدارس تاثیر زیادی داشت. در انگلستان، در قانون 1944، موضوع راهنمایی پیش‌بینی شد و از 1947 به مورد اجرا درآمد.
در فرانسه، تحقیقات روان‌شناختی بینه و پیرون، مقدمات علمی لازم را برای صدور دستور رسمی درباره راهنمایی حرفه‌ای در سال 1922 فراهم آورد و در تنظیم قانون سال 1938، مقررات و آیین‌‌نامه‌هایی تنظیم شد تا در پایان دوره‌ی ابتدایی، استعداد کودکان تشخیص داده، و کودک در مسیر استعدادش، راهنمایی شود. از آغاز سال 1945، مراکز راهنمایی حرفه‌ای در وزارت آموزش و پرورش فرانسه گسترش یافتند و از سال 1960، ارتباط و همکاری کامل و مداومی میان تمام موسسه‌هایی که در امر راهنمایی جوانان در مراحل مختلف عمل می‌کردند، به وجود آمده است و « مرکز راهنمایی حرفه‌ای و تحصیلی» با همکاری مدارس، وظایف مهمی را در آموزش و پرورش فرانسه به عهده دارند.
به طور کلی این فکر که راهنمایی، یکی از وظایف اصلی مدار است، با این که از مدتی پیش از جنگ جهانی به وجود آمده بود، ولی پس از جنگ اول و بخصوص بعد از جنگ دوم، قوت گرفت و همه انواع راهنمایی اعم از حرفه‌ای، تحصیلی و شخصی را شامل شد و امروز در اغلب کشورها، مدارس نیاز به یک مشاور را احساس و اهمیت مسأله را درک می‌کنند.
از این مقدمه چنین بر می‌آید که راهنمایی به معنای جدید، در تمام کشورها، حتی آمریکا که در واقع مهد آن تلقی می‌شود، فکری تازه است که رو به گسترش و تکامل می‌رود.
اهمیت خدمات راهنمایی و مشاوره
خدمات راهنمایی و مشاوره از جنبه‌های مختلف فردی، اجتماعی و اقتصادی حائز اهمیت هستند که در مورد هر یک، به اختصار توضیح داده می‌شود:
1- جهات فردی: توجه خاص خدمات راهنمایی و مشاوره، متوجه فرد است؛ فردی که ممکن است در جامعه، از نظر به دور بماند. یکی از سازمان‌هایی که خدمات مشاوره در آن ارائه می‌شود، مدارس و مؤسسات آموزشی است. از آنجا که معلم چون نه وقت و نه تخصص آن را دارد که به مشکلات شخصی دانش‌آموز رسیدگی کند، از نظر تدریس مواد درسی، بیشتر به گروه دانش‌آموزان توجه دارد، بنابراین رسیدگی به مشکلات فردی دانش‌آموزان از نظر مسائل تحصیلی، انتخاب رشته تحصیلی، شغل و مسائل روانی و شخصی، از مواردی است که در حوزه‌ی خدمات راهنمایی و مشاوره قرار می‌گیرد. در جامعه نیز افرادی که به صورت‌های مختلف دچار مشکلاتی می‌شوند، می‌توانند با مراجعه به مراکز مربوط، از خدمات راهنمایی و مشاوره برخوردار شوند.
2- جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی: پیش‌بینی نیازهای جامعه و تامین این نیازها، مستلزم یک برنامه راهنمایی مجهز است. پس از شناخت استعدادها و توانایی‌های فردی، هدایت این استعدادها در جهت رفع نیازهای جامعه، از مهمترین خدمات راهنمایی و مشاوره است.
ویژگی‌های جامعه صنعتی، تحول ارزش‌ها و تنوع مشاغل است. رشد و توسعه صنعت و تکنولوژی، موجب از بین رفتن برخی مشاغل و به وجود آمدن مشاغل جدیدی می‌شود. راهنمایی افراد به سمت مشاغل مناسب یا هدایت آن‌ها به تغییر شغل با توجه به مشاغل جدید، یکی دیگر از خدمات راهنمایی است. برای مشاغل روبه گسترش، پرورش افراد متخصص در سطوح مختلف، یکی از وظایف تعلیم و تربیت است و مهمترین خدمات در این برنامه، به وسیله برنامه راهنمایی صورت می‌گیرد. در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی، خدمات راهنمایی و مشاوره به صورت‌های زیر ارائه می‌شود:
- کمک به افراد برای شناخت مشاغل مختلف و انتخاب شغل مناسب
- پیش‌بینی نیازهای اجتماعی در زمینه‌های شغلی مختلف
- برنامه‌ریزی برای پرورش متخصصان و تربیت نیروهای انسانی مورد نیاز
- شناخت استعدادها و توانایی‌های افراد، و راهنمایی آنان برای رفع نیازهای شغلی
- کمک به طرح‌ریزی ها و تامین نیازهای اجتماعی و اقتصادی در جامعه
مشاوره چیست؟
مشاوره، دادن پند و اندرز نیست؛ پاسخ دادن به سوالات و یافتن راه‌حل مشکلات نیست؛ دستور دادن و تعیین تکلیف کردن نیست؛ دادن اطلاعات نیست؛ تجزیه و تحلیل مراجع هم نیست. گاستاد مشاوره را چنین تعریف میکند:
« مشاوره، یک جریان یادگیری است که از طریق رابطه بین دو نفر صورت می‌گیرد. در این رابطه، مشاوره با داشتن مهارت‌ها و صلاحیت‌های علمی و حرفه‌ای، می‌کوشد تا با روش‌های منطبق بر نیازمندی‌های مراجع، او را یاری کند تا خود را بیشتر بشناسد و بینشی را که به این طریق درباره خویشتن کسب میکند، در زمینه هدف‌های معین که آن‌ها را به صورت واقع‌بینانه‌ای درک کرده، به طور موثری مورد استفاده قرار دهد و در نتیجه، به فردی خلاق‌تر و شادمان‌تر در جامعه خود تبدیل شود.»
سی. گیلبرت رِن مشاوره را چنین مطرح میکند:
« مشاوره رابطه‌ای است پویا و هدفمند که براساس مشارکت مشاور و مراجع، و با روش‌هایی منطبق بر نیازمندی‌های مراجع انجام می‌گیرد. در این رابطه، توجه به خودشناسی و تصمیم‌گیری از طرف خود مراجع، مورد تاکید است.»
مک دانیل مشاوره به به صورت زیر تعریف میکند:
« مشاوره یک سری تماس‌های مستقیم با مراجع است که هدف آن‌ها، ارائه کمک برای سازش دادن موثرتر مراجع با خود و محیطش است.»
از این تعاریف می‌توان نتیجه گرفت که مشاوره دارای ویژگی‌ها زیر است:
1- در مشاور، بین مشاور و مراجع، حتماً تماس برقرار می‌شود و معمولاً مشاوره مستلزم چندین تماس است. زیرا غالباً به صرف گرفتن اطلاعات یا انجام یک مصاحبه، مشکلات در یک جلسه حل نمی‌شود، بلکه به علت پیچیدگی موجود انسانی، اکثر اوقات جلسات مشاوره متعدد لازم است. پس نکته مهم در مشاوره، تماس شخص با شخص است. ممکن است با مطالعه یک کتاب احساس کنیم رنج‌هایمان کاهش یافته، ولی چون در این عمل، تماس مستقیم شخص با شخص وجود ندارد، این کار نمی‌تواند مشاوره باشد. به عبارت دیگر، دریافت اطلاعت یا تسکین آلام از راه مطالعه کتاب، مشاوره نیست.
تماس مستقیم فرد با فرد و عکس‌العمل متقابل این دو، یکی از خصوصیات مشاوره است.
2- هدف مشاوره، عرضه یا پیشنهاد کمک به مراجع است، به گونه‌ای که او در به کار بردن آن آزاد و مختار است. در رابطه مشاور و مراجع، اجباری در کار نیست؛ در غیر این صورت،این عمل، تحمیل عقاید مشاور است، نه مشاوره. به عبارت دیگر، مشاوره رابطه‌ای مختارانه بین مشاور و مراجع است که هدف آن، ارائه پیشنهاد کمک به مراجع است.
راهنمایی چیست؟
پیدا کردن یک تعریف جامعه برای راهنمایی، مشکل است؛ به همین دلیل تعریف‌های زیادی از راهنمایی به عمل آمده است و نویسندگان مختلف آن را به صورت‌های متفاوتی مطرح کرده‌اند. در تعدادی از این تعاریف، وجوه مشترک و تشابه‌هایی وجود دارد. در« گزارش کمیسیون سلطنتی تحقیق درباره تعلیم و تربیت در ایالات کبک»]کانادا[، راهنمایی چنین تعریف شده است:
« راهنمایی، بخشی از تعلیم و تربیت است که به طریقی منظم و سازمان یافته، به دانش‌آموزان در تمام سنین کمک میکند تا این که او به تصمیم‌گیری مناسب در سازگاری تحصیلی خود و موفقیت در یک حرف دست بیابد.»
شرتزر و استون(1971) در کتاب« اصول راهنمایی» تعریف زیر را مطرح می‌کنند:
« راهنمایی، جریانی است که به فرد کمک میکند تا خود و جهان خودش را بشناسد.»
مک دانیل در یکی از تعاریف خود می‌گوید:
« راهنمایی وسیله‌ای برای کمک به درک فرد و به کار بردن آگاهانه فرصت‌های تحصیلی، حرفه‌ای و شخصی است که او در اختیار دارد یا می‌تواند در اختیار داشته باشد.» و راهنمایی را به عنوان کمک منظمی به همه دانش‌آموزان برای رسیدن به یک سازش رضایت بخش در مدرسه و زندگی تعریف میکند.
بنابر تعاریف فوق و سایر تعریف‌ها، می‌توان نقش راهنمایی را در تعلیم و تربیت به شرح زیر بیان کرد:
1- راهنمایی،رسیدن به هدف‌های تعلیم و تربیت را تسهیل میکند. به عبارت دیگر، راهنمایی با کمک کردن به معلم، دانش‌آموز و کارکنان مدرسه، پیشرفت دانش‌آموز و موفقیت معلم را در کار خویش، بیشتر و آسان‌تر میکند.
2- راهنمایی کمک میکند که فرد خود را بهتر بشناسد؛ و استعدادها، علایق و مشکلات اجتماعی خود را درک کند.
3- راهنمایی به دانش‌آموز کمک میکند تا آگاهی‌های لازم را در زمینه فرصت‌های تحصیلی و حرفه‌ای خود، به دست آورد و از آن‌ها استفاده کند. به عبارت دیگر، راهنمایی به فرد کمک میکند تا خود و محیطش را بشناسد و از امکانات موجود، حداکثر بهره‌برداری را ببرد و به گزینش رشته‌ی تحصیلی و شغل مناسب، اقدام کند.
4- نقش راهنمایی، ایجاد سازگاری است و به دانش‌آموز کمک میکند تا خود را با زندگی و مدرسه سازگار سازد.
به طور خلاصه، راهنمایی، تسهیل کننده وصول به هدف‌های تعلیم و تربیت است که کمک میکند دانش‌آموز خود و محیطش را بهتر بشناسد و به طور رضایت‌بخشی خویشتن را با زندگی و مدرسه سازگار سازد.