سخت افزار و نرم افزارهای مطالعه موفق

سخت افزار و نرم افزارهای مطالعه موفق
علم آموزی، و مطالعه کسب مهارت‌های حرفه‌ای سبب پویایی حرکت انسان در مسیر تعالی زندگی بوده و هست. در اهمیت خواندن همین که اولین خطاب خداوند منان به پیامبر گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ این است که «بخوان» و در اولین سوره‌ای که برای فرستاده‌ی عظیم الشأن خداوند فرود آمد «قلم» به تجلیل یاد شده است، «إِقْرَاء وَ رَبُّکَ الاکرم الذی عَلَّمَ بالقلم»[1] که نشان از جایگاه بلند مطالعه و علم آموزی در فرهنگ اسلامی دارد و در روایات اسلامی، حیات و زنده بودن را در علم آموزی قرار داده‌اند. لذا بر ماست که عواملی را که در بهره‌وری مطالعه موفق دخیل هستند بدانیم و رعایت کنیم، تا این که مطالعه‌ای موفق و با ثمر داشته باشیم.
در این نوشتار ما سعی داریم که بعد از تعریف مطالعه، به بیان برخی سخت افزارها و نرم افزارهای لازم در یک مطالعه موفق بپردازیم.
معنای لغوی مطالعه:
در لغت مطالعه به معنی نگریستن به هر چیزی برای واقف شدن به آن است.[2]
معنای اصطلاحی مطالعه:
در اصطلاح مطالعه به آگاهی‌هایی می‌گویند که انسان از طریق خواندن مکتوبات اعم از روزنامه، مجله و کتاب... به دست می‌آورد.[3]
داشتن مطالعه موفق عوامل و شرایط افزایش بهره‌وری مطالعه:
شرط لازم مطالعه موفق است از سویی نیز برای دست یابی به یک مطالعه مطلوب ضروری است که قبل از هر چیز سخت افزارها و نرم افزارهای مطالعه را که سبب افزایش بهره‌وری مطالعه می‌شوند دقیق بدانیم و به آنها عمل کنیم.
سخت افزارهای مطالعه موفق
1ـ بدن و جسم سالم و آماده:
لازمه یک مطالعه خوب داشتن جسم سالم می‌باشد وقتی از نظر جسمی سالم نیستید، مثلاً زخم معده دارید، سر درد دارید، گرسنه هستید یا شکم پُر هست و یا نیاز به استحمام دارید و... سراغ مطالعه نروید. در غیر این صورت علاوه بر پائین آمدن بهره‌وری مطالعه، باعث دلزدگی شما نسبت به مطالعه می‌شود. در احادیث توصیه شده که برای تقویت نیروی فکری و ذهنی از خوراکی های خاص استفاده کنیم, برخی ازآنها به قرار زیر است:
کرفس, عسل, کندر, خوردن گوشت( در حد اعتدال ), روغن مالیدن, باقلا, خوردن انار و پیه آن, سرکه خوردن مداوم, مویز ناشتا, در برخی از احادیث توصیه شده که از برخی خوراکی ها پرهیز کنیم تا زمینه فراموشی مهیا نشود, برخی از آنها چنین است: خوردن سیب ترش, خوردن گشنیز, پنیر زیاد, افراط در خوردن گوشت حیوان وحشی و گاو.[4]
2ـ مکان مناسب:[5]
مکان خوب برای مطالعه باید آرام و بی سر و صدا باشد، ساده و بی‌پیرایه باشد، صندلی و محل نوشتن نرم و راحت باشد، از نظر سرما و گرما در حد متعادل باشد. از نور کافی برخوردار باشد. در ضمن مکان مناسب مکانی است که از اکسیژن کافی و هوای تازه برخوردار باشد، محیط مطالعه معدود و کوچک نباشد بلکه حدالمقدور در مکان‌های باز و وسیع مطالعه کنید.
3ـ زمان مناسب:
به طور کلی بهترین زمان برای مطالعه زمانی است که به انجام مطالعه در آن زمان تمایل دارید. مطالعه بلافاصله پس از خواب شبانگاهی، باز دهی مطلوب ندارد، چون به علت ترشح هورمون «سوماتوتروپین» که اثرات آن تا دقایقی پس از بیداری وجود دارد، در یادگیری اختلال ایجاد می‌کند. مثلاً بچه مریض است، و گریه می‌کند، یا مثلاً ساعت 5 بلیط قطار دارد و آقا از ساعت 4 الی 5/4 مشغول مطالعه می‌شود اما دقت ندارد که این اوقات مناسب نیستند.[6]
4ـ قلم و کاغذ و کتاب مناسب:
بهتر است کاغذ، کتاب یا دفتر یادداشت و میز مطالعه از نوع برّاق و شفاف نباشد. بهترین رنگ برای نوشتن، رنگ سیاه و یا سرمه‌ای تیره است که به علت واضح بودن؛ چشم را کمتر خسته می‌کند.[7]
5ـ استعداد در موضوع خاص:
اگر فردی استعداد، علاقه و درک فسلفی ندارد ولی نسبت به روان شناسی درک بالایی دارد و یا نسبت به مکانیکی استعداد و علاقه درک خیلی بالاتری دارد، لازم است رشته مکانیکی یا روان شناسی را انتخاب کند و اسرار به گزینش رشته فلسفی صحیح نیست. یا اگر فردی روحیه و شخصیت درونگرا دارد رشته جامعه شناسی انتخاب درستی نیست چون در جامعه شناسی باید با جمع در ارتباط باشد و این رشته با شخصیت برونگرا سازگاری دارد. لذا مطالعات خود را باید در زمینه‌هایی که استعداد خاصی در آن داریم متمرکز کنیم.
6ـ توزیع مناسب زمان یاد سپاری:
از نظر روان شناسان هر چه زمان یاد سپاری کوتاه‌تر باشد بهتر است، مثلاً اگر به جای مطالعه‌ی زبان بیگانه در یک روز به مدت 7 ساعت این مطالعه در هفت روز هر روز به مدت یک ساعت صورت گیرد، میدان بهره‌وری مطالعه بیشتر خواهد بود.[8]
7ـ یادداشت برداری خواننده با زبان خودش:
هر کسی، دسته‌ای از اصطلاحات را معمولاً در گفتار و نوشتار خود به کار می‌برد، به این واژه‌ها، واژگان فعال می‌گویند. مطلبی که با واژگان فعال بیان شود، هم دقیق‌تر فهمیده می‌شود و هم در ذهن دوام و ثبات بیشتری پیدا می‌کند. پس بهتر است مطالب علمی را پس از این که خوب یاد گرفتیم با زبان و قلم خاص خودمان به طور خلاصه بنویسیم.
8ـ استراحت در کنار مطالعه:
در نظر داشته باشید که حد فاصل زمانیِ مجاز برای مطالعه مداوم که امکان کسب بازدهی مطلوب را فراهم می‌کند، بین 10 تا 45 دقیقه است. پس از انجام این میزان مطالعه، باید حدود 5 تا 10 دقیقه استراحت نمود.[9] برای برخی ممکن است چند دقیقه بازی با دوستان یا قدم زدن در پارک، رفتن به پشت بام، نگاه به آسمان و... امری مطلوب باشد. مهمترین و ساده‌ترین حالت استراحت UTC است که به حالت مراقبه بنشینیم و به تنفس عمیق بپردازیم. با انجام تنفس عمیق غذا و اکسیژن کافی به مغز و سایر اعضا می‌رسد و از بروز خستگی جلوگیری می‌کند و سبب تجدید قوا و کسب انرژی می‌شود. در ضمن فاصله چشم از سطح نوشته نباید کمتر یا بیشتر از 30 سانتیمتر باشد.
9ـ صرف غذا و مطالعه:
بلافاصله بعد از غذا خوردن نباید مطالعه کرد؛ زیرا به علت شروع فعالیت دستگاه گوارشی و هجوم خون به معده و احشای داخلی از میزان جریان خون در مغز کاسته می‌شود و آمادگی برای مطالعه کمتر می‌شود در ضمن از اصول تغذیه سالم و مناسب غافل نباشید.[10]
10ـ ورزش و مطالعه:
در اثر مطالعه؛ خون بیش از همه در مغز و کاسه سر گردش کرده و اختلالاتی در گردش خون به وجود می‌آید؛ باید با انجام ورزش یا کارهای بدنی، باعث استراحت مغز و اعصاب شد و از اختلال در تغذیه و اشکال در دفع سموم مغز جلوگیری کرد.[11]
نرم افزارهای مطالعه موفق
1ـ احساس نیاز و انگیزه بالا نسبت به موضوع:
اگر انسان نسبت به چیزی احساس نیاز کند به دنبال آن خواهد رفت (بدون اجبار) مثلاً فردی را در نظر بگیرید که ساعت 12 شب تا 2 نصف شب مشغول استفاده از رایانه است، چه موضوعی؟ سی‌دی پزشک خانواده و... چرا؟ چون بچه‌اش گوش درد شدید گرفته لذا احساس نیاز پیدا کرده تا در این زمینه مطالعه کند (حتی در نیمه شب). اگر کسی بیشترین استعداد فراگیری علمی را داشته باشد ولی انگیزه و تمایلی برای آموختن آن نداشته باشد، هرگز موفق نمی‌شود. انگیزه قوی داشتن برای مطالعه سبب می‌شود که فرد همه مشکلات را در طریق مطالعه تحمل کند و به درجات کمال برسد[12] پس باید بدانیم این موضوع یا رشته چه نیازی از ما را برطرف می‌کند و چه پیامدهای مثبتی برای ما دارد و چه پیامدهای منفی‌ای را از ما دور می‌کند.
2ـ پشتیبانی:
به مثال زیر توجه کنید: دختر خانمی رفته در اتاق مطالعه‌اش که 1 ساعت مطالعه کند و پدر یک فنجان چای و مقداری میوه و شکلات می‌برد و در می‌زند و... در نتیجه او 3 ساعت درس می‌خواند.
روشن است که امثال این حمایت‌ها فرد را به مطالعه تشویق می‌کند. همچنین رابطه عاطفی مطالعه کننده با محل مطالعه، کتاب و محتوا و اساتید آن فن و همکلاسی‌ها نقش مؤثر در یادگیری دارد.
3ـ حال و حوصله:
یعنی پیش از شروع به مطالعه و یادگیری، سر حال و آماده این کار باشید و تا پایان مطالعه آن حال را حفظ نمائید. برای این منظور سعی کنید با ایجاد آرامیدگی عضلانی به خود آرامش دهید و به هر گونه اضطراب غلبه کنید و افکار مثبت را جانشین افکار منفی کنید. در صورت لزوم به تفریح و استراحت بپردازید[13] برای این منظور می‌توانید به کتاب شیوه‌های غلبه بر اضطراب و رسیدگی نوشته مسعود جان بزرگی چاپ سمت رجوع فرمائید.
4ـ روح و روان آرام:
روح و روان سالم به عنوان یکی از ابزارهای اساسی برای مطالعه موفق می‌باشد لذا اگر از نظر روحی در وضعیت مناسب نیستیم یا مشکلی داریم ابتدا به درمان خود در این زمینه بپردازیم سپس مطالعه را آغاز کنیم. کسی که آرامش روحی ندارد علاوه بر این که خیلی چیزها را از دست می‌دهد، چیز جدیدی دستش نمی‌آید.
5ـ مشخص کردن هدف و داشتن برنامه منظم:
اگر هدف از مطالعه را مشخص نکنید بعد از مدتی به کاری دیگر یا موضوع دیگری بپردازید یا هر چه به دست‌تان برسد مطالعه می‌کنید سرانجام از مطالعه سودی نمی‌برید پس اول باید اهداف نهایی و سپس اهداف میانی نزدیک خود را مشخص کنید و در هر مرحله از مطالعه، ارزیابی کنید که تا چه حد در رسیدن به هدف، موفق بوده‌اید، و در کنار آن لازم است هر شخصی برای خویش برنامه ریزی کند.
________________________________________
 
چون شخص به نواقص و معایب خویش بیشتر آگاه است. برنامه ریزی بلند مدت در ارتباط با اهداف نهایی و برنامه ریزی معین مدت در ارتباط با اهداف میانی و قریب.
6ـ روش صحیح مطالعه کردن:
بسیاری از افراد بدون آن که توجه کنند. شیوه مطالعاتی غلطی را در پیش گرفته‌اند، لذا از کار و تلاش خود راضی نبوده و ثمره‌ای نمی‌گیرند. پس بنابراین باید اول یکی از روش‌های صحیح مطالعه را آموخت و به آن عمل نمود برای این منظور می‌توانید از کتاب‌هایی که در این زمینه نوشته شده است استفاده کنید.[1]
نیروی معنویت
بهتر است انسان مطالعه‌اش را با نیت انجام دهد و از خداوند عالم بخواهد که به او نیروی جسمی و ذهنی‌ای دهد که به درک صحیح و بهتری از مطالب نائل آید و او را در رسیدن به اهداف خود کمک کند و مطالعه خود را با دعای مطالعه شروع کند.[2]
خدایا مرا از تاریکی‌های وهم و خیالات خارج گردان و به نور فهم و دانایی گرامی‌دار. بار الها درهای رحمتت و خزائن علومت را به رویم بگشا.[3]
8ـ همنشینی با اهل علم
در روایت‌ها آمده که نشست و برخاست‌ها اثر بخش‌اند و انسان در این محافل رنگ همنشین خود را می‌گیرد به همین خاطر از سوی پیامبر(ص) سفارش شده که خالطِ الحکماء و جالس الکُبَراء با حکیمان و اندیشمندان که نشست و برخاست کنید و با بزرگان همنشینی نمایید همچنین مطالعه زندگی افراد موفق و الگو قرار دادن برنامه و شیوه‌ی آنها می‌تواند ما را در مطالعه موفق‌تر کند همچنین علما به پیش مطالعه قبل حاضر شدن سر کلاس درس اهمیت می‌دهند و درس استاد را پس از تدریس مطالعه فردی می‌کنند و بعد به شکل گروهی با یکدیگر بحث علمی می‌کنند. این مذاکره‌ای علمی نقش زیادی در حفظ مطالب، تثبیت آنها و علاقه به آموختن ایجاد می‌کند این شیوه یکی از موفق‌ترین شیوه‌ها و مورد تأیید روان شناسان تربیتی است.
9ـ سئوال کنید
اسلام ما را به تأمل، تفکر، مشورت با متخصص و سئوال برای کشف حقیقت دعوت و تشویق می‌کند وقتی انسان خود تأمل کرد و مسأله‌ای را از جهات مختلفی بررسی کرد ولی توانست جوابی برای آن پیدا کند لازم است که از افراد متخصص سئوال کند به همین خاطر پیامبر عزیز اسلام (ص) فرزند سائلِ العلما[4] سئوالات خود را از علما بپرسید.
10ـ بنویسیم
روایات زیادی ما را دعوت کرده‌اند که برای این که در مطالعه تدریس، تحقیق و نگهداری علوم موفق باشیم آنها را بنویسیم[5]
تذکر:
در احادیث و منابع اسلامی مطالبی جالبی در این زمینه وجود دارد که به جهت اختصار بحث از بیان آنها صرف نظر کردیم. از جمله کتاب‌هایی که نکات ارزنده‌ای در خدمت شما می‌گذارد کتاب آداب تعلیم و نظم در اسلام است این کتاب ترجمه گزارش گونه‌ای از کتاب منیه المرید فی آداب المفید و المستفید نوشته شهید ثانی است که توسط دکتر سید محمد باقر حجتی نگارش شده است.
 
[1] . سوره علق, مطالعه روشمند, ص5-6, قم: انتشارات پارسیان, 1379, چاپ اول.
[2] . خادمی، عین الله، مطالعه روشمند، ص5 ـ 6، قم: انتشارات پارسایان، 1379، چاپ اول.
[3] . همان, ص 5-6.
[4] . ری شهری, محمدی, احادیث پزشکی, حسین صابری 1384, دارالحدیث, قم؛ ص142-147 (اقتباس)
[5] . همان، ص83.
[6] . همان، ص77.
[7] . همان، ص87.
[8] . همان، ص75.
[9] . همان، ص78.
[10] . همان، ص88.
[11] . همان، ص88.
[12] . محدثی، جواد، روش‌ها، 1373، خم، ص15.
[13] . موگهی، عبدالرحیم، روش مطالعه و تلخیص، چاپ اول، 1361، ناشر نمایشگاه نشر کتاب، ص65.
________________________________________
[1] . ر.ک: روش‌های یادگیری و مطالعه نوشته دکتر علی اکبر سیف، نشر دوران، یا کتاب مطالعه روشمند، نوشته عین الله خادمی، انتشارات پارسایان قم.
[2] . برای یاد گرفتن این دعا می‌توانید به فهرست مطالب کتاب شریف مفاتیح الجنان مراجعه فرمائید.
[3] . آداب تعلیم و تعلم در اسلام، نگارش دکتر سید محمد باقر حجتی، 1359، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ص96.
[4] . همان، ص96.
[5] . همان، ص482. اکتب و حب علمک فی اخوانک، امام صادق (ع) فرمودند: بنویس و علمت را میان برادران ایمانی‌ات منتشر کن. بی‌تردید یکی از عواملی که باعث موفقیت در تحصیل می‌گردد تدریس و بیان مطالب برای دیگری است که این خود باعث تمرکز قوای فکر می‌گردد.